Cieślukowski, Antoni (1901 – 1944) zamordowany przez Niemców, grób wojenny

Źródło: Stanisław Cieślukowski, Podporucznik Antoni Cieślukowski ps. „Wrona” (1901–1944) i jego synowie, Rocznik Augustowsko-Suwalski  Tom XVII, 2017, s. 179 182.

Adres: http://www.astn.pl/r2017.pdf  [dostęp: 4.01.2022 r.]

Antoni Cieślukowski, syn Adama i  Anny z  Jachimowiczów, urodził się 13 czerwca 1901 roku w folwarku Kleszczówek w gminie Kadaryszki, w ówczesnej guberni suwalskiej. Był najmłodszym z  dziewięciorga dzieci gajowego z  miejscowości Pawłówka koło Przerośli. Ukończył szkołę powszechną. 20 stycznia 1918 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Został zaprzysiężony przez Stanisława Chmielewskiego, komendanta komendy lokalnej w  Suchorzeczu, wchodzącej w  skład Obwodu Suwałki POW. Przyjął pseudonim „Wrona”. Jak sam pisał, mimo młodego wieku: „wykonywał rozkazy, uczęszczał na zbiórki, poddawany był ćwiczeniom wojskowym, dokooptowywał nowych członków, zdobywał broń”1. 5 czerwca 1919 roku na ochotnika wstąpił do Wojska Polskiego i  został wcielony do 2 kompanii ckm 41 Suwalskiego Pułku Piechoty. W  jego szeregach walczył m.in. pod Sejnami, Mińskiem, Kijowem, Nasielskiem (według tradycji rodzinnej przeszedł „kampanię wschodnią”). 21 marca 1921 roku został bezterminowo urlopowany, jednak już 22 kwietnia 1922 roku powtórnie powołano go do służby, tym razem do 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej. Kilka dni później, 13 maja 1922 roku został zwolniony ze służby wojskowej na zasadzie odroczenia (z  art. 61 p. 21 Tymczasowej ustawy o  powszechnym obowiązku służby wojskowej z dnia 25 października 1918 roku), a 30 kwietnia 1924 roku został przeniesiony do rezerwy w stopniu strzelca. Po przejściu do cywila rozpoczął pracę jako zastępca gajowego w Pawłówce koło Przerośli, gdzie gajowym był jego ojciec, Adam Cieślukowski. Po śmierci ojca w  1930 roku, Antoni przejął jego posadę, a  na krótko przed rozpoczęciem II wojny światowej (ok. 1937 roku) został przeniesiony na takie samo stanowisko do miejscowości Brogi koło Krasnopola2. Do 1939 roku należał do Związku Peowiaków RP oraz do Związku Rezerwistów RP. W  czasie walk z  bolszewikami w  składzie 41 Suwalskiego Pułku Piechoty w  okolicach Mińska poznał swoją przyszłą żonę, Mariannę z Apanasowiczów, córkę Juliana i Zofii z domu Sosna, urodzoną w Pogorzelszczyźnie, w gminie Smorgonie i parafii Daniszew (obecnie na Białorusi). Po zakończeniu wojny zgodnie z obietnicą, którą złożył Mariannie, odszukał ją, przywiózł w  swoje rodzinne strony (zamieszkała w Folwarku Łanowicze) i  poślubił. Małżeństwo zostało zawarte w 1921 roku w  kościele parafialnym w  Przerośli. Mieli siedmioro dzieci. Po klęsce wrześniowej, w  obliczu narastającego terroru hitlerowskiego okupanta wstąpił w  szeregi Armii Krajowej, ponownie przyjmując pseudonim „Wrona”. Początkowy okres jego działalności konspiracyjnej nie jest znany. Wiadomo jedynie, że działał w  doskonale sobie znanym terenie, we wsiach i lasach wokół Krasnopola, Sejn i  Suwałk wraz z  oddziałem Stefana Kosko, ps. „Jastrząb” „Halicz”. Został awansowany do stopnia plutonowego i  dowodził 3 plutonem III baonu odtworzonego 41 Pułku Piechoty AK3 . W jednej z zachowanych relacji pisano o nim: „1 marca 1944 r. ppor. Stefan Kosko zaatakował z  zasadzki i  zmusił do ucieczki ogniem pistoletu 4 żandarmów z  posterunku Krasnopol jadących aresztować gajowego Antoniego Cieślukowskiego (»Wronę«) podejrzanego przez Niemców o zabicie szpicla Topolskiego. Akcja ocaliła »Wronę«, gdyż ostrzelani Niemcy, przekonani o obecności w lesie partyzantów, im przypisali sprzątnięcie swego konfidenta”4 . Mimo grożących mu i jego rodzinie niebezpieczeństw, Antoni Cieślukowski nie zaprzestał walki. Niestety, prawdopodobnie jeszcze w marcu 1944 roku został aresztowany przez gestapo, a następnie osadzony w suwalskim więzieniu (mimo to wymieniony jest na liście obsady 41 Pułku Piechoty AK z 1 kwietnia 1944 roku). Zginął 18 maja 1944 roku w grupie dwudziestu osób powieszonych przez Niemców przed szkołą w Berżnikach koło Sejn. Tuż po zakończeniu wojny wszystkich straconych ekshumowano z terenu szkoły i pochowano w  zbiorowym grobie na cmentarzu parafialnym w  Berżnikach. W  1958 roku stanął tam granitowy pomnik ufundowany przez Julię Szyryńską, żonę Piotra Szyryńskiego, wójta Gminy Berżniki, zamordowanego w czasie tej egzekucji5. W konspiracji działali też dwaj synowie Antoniego Cieślukowskiego: Antoni ps. „Koliber” (1924–1945) i Józef ps. „Elew” (1926–1993). Antoni [ojciec – przyp. red.] ukończył z wyróżnieniem konspiracyjną szkołę podoficerską i  otrzymał stopień kaprala. Był dowódcą drużyny w  III batalionie odtworzonego w  konspiracji 41 Pułku Piechoty AK. Prowadził przede wszystkim działalność wywiadowczo-dywersyjną. „Za wyróżniającą się i  ofiarną służbę żołnierską w szeregach Wojska w Konspiracji, nieugiętą postawę i odwagę w walce z  okupantem hitlerowskim” w  1943 roku został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami i awansowany na stopień plutonowego. Postanowieniem Prezydenta RP Andrzeja Dudy z 27 czerwca 2017 roku został awansowany pośmiertnie na stopień podporucznika (patent oficerski został wręczony członkom jego rodziny 29 września 2017 roku w Wojewódzkiej Komendzie Uzupełnień w Białymstoku). Po aresztowaniu przez Niemców Antoniego Cieślukowskiego zostali też zatrzymani i  poddani śledztwu jego dwaj synowie Antoni i  Józef. Według wpisów w  kartotekach obozowych Antoni został aresztowany 1 marca 1944 roku, a  Józef niespełna cztery miesiące później, 28 czerwca. Obaj trafili do hitlerowskiego obozu KL Stutthof (dziś Sztutowo). Stamtąd, według relacji brata, Antoni został wysłany do ośrodka Peenemünde na wyspie Uznam, gdzie znajdowały się zakłady produkujące rakiety V1 i V2. Tam zaginął bez wieści. Taka wersja jego losów funkcjonowała w rodzinie do lutego 2010 roku, kiedy na moją prośbę Polski Czerwony Krzyż nadesłał informację o  jego rzeczywistym losie. W jej świetle, 23 października 1944 roku Antoni został przekazany przez Stapo w Tylży jako więzień polityczny do KL Stutthof (numer obozowy 98596). 25 listopada został przeniesiony do KL Buchenwald (numer więźnia 61162, według innych danych 102622), a czasowo przebywał też w obozie w miejscowości Ohrdruf. Zmarł 16 lutego 1945 roku w Buchenwaldzie. W uznaniu jego dokonań i poświęcenia w walce z rozkazu płk. Władysława Liniarskiego, komendanta Okręgu Białystok AK, został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych oraz awansowany do stopnia sierżanta6. Młodszy syn Antoniego, Józef, został aresztowany przez Niemców 28 czerwca 1944 roku. Następnie, po śledztwie, gestapo w Tylży skierowało go jako więźnia politycznego do KL Stutthof, gdzie przybył 16 lipca 1944 roku (numer obozowy 44948). Po wyzwoleniu obozu10 marca 1945 roku przez Armię Czerwoną powrócił w rodzinne strony i kontynuował działalność konspiracyjną w szeregach Suwalsko-Augustowskiego Obwodu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN). Działał pod nowym pseudonimem „Halicz”. Był łącznikiem komendanta obwodu Józefa Grabowskiego ps. „Cyklon” „Mur” „Przytulski”. 15 grudnia 1946 roku został aresztowany przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego  w Suwałkach, a w 1947 roku wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Białymstoku skazany na karę 6 lat więzienia „za udział w związku mającym na celu przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego na terenie powiatu suwalskiego”. W  wyniku amnestii wyrok zmniejszono o połowę. Z więzienia w Rawiczu wyszedł na wolność 16 grudnia 1949 roku. 14 marca 1950 roku został zmuszony do współpracy z UB „groźbą ponownego uwięzienia za nielegalne posiadanie broni, którą podrzucili mu, a następnie »znaleźli« funkcjonariusze UB”. Jako informator otrzymał ps. „Tarzan”. Ostatecznie ze współpracy z nim zrezygnowano „ze względu na fakt, iż informator »Tarzan« odmówił dalszej współpracy w tym zakresie…”7. W ostatnich latach swojego życia mieszkał w Ełku. Był żonaty z Cecylią z Golubiewskich, z którą miał syna Ryszarda (ur. w 1952 roku) i córkę Grażynę (1957). Zmarł w 1993 roku. Postać Antoniego Cieślukowskiego oraz jego synów Antoniego i  Józefa są przykładem niezłomnych żołnierzy, walczących o  Polskę zarówno z  bolszewickim, jak i  hitlerowskim najeźdźcą. Nie liczyli na zyski, ale też nie spodziewali się, że za swoją postawę zapłacą tak wysoką cenę. Z pewnością zasłużyli na trwałą pamięć rodaków.

Stanisław Cieślukowski


1 J. Szlaszyński, Przerośl. Dzieje miasta i gminy, Przerośl 2009,s 165; Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie, Akta Krzyża i Medalu Niepodległości, Cieślukowski Antoni, Odrzucone 14 IX 1936 r., pkt. 6.

2 Tamże; Patrz też: Ilustrowana jednodniówka 41 Suwalskiego Pułku Piechoty. Wydana w dniu wręczenia sztandaru, red. kpt. H. Gorgoń, Suwałki 1923; Informacje Janusza Cieślukowskiego i Haliny Cieślukowskiej z domu Błaut.

3 S. Buczyński, Suwalszczyzna 1939–1944, Warszawa 1991, s. 361.

4 Tamże, s. 218.

5 Tamże, s. 384; W. Monkiewicz, A. Dobroński, Ofiary terroru hitlerowskiego na Suwalszczyźnie w latach 1939–1945, Białystok 1993, s. 58; A. Omiljanowicz, Zanikające echa, Warszawa 1979, s. 104, 350; Biografie suwalskie, cz. 4, red. M. Pawłowska, Suwałki 1997, s. 92; R. Karaś, Dom nad Marychą, Warszawa 1986, s. 35 i inne; S. Cieślukowski, Rodzina Cieślukowskich, [w:] Rody suwalskie, tom 1, red. J. Kopciał, Suwałki 2009, s. 147–150.

6 Z. Gwozdek, Białostocki Okręg ZWZ AK, t. II, Wywiad i Kontrwywiad, Białystok 1994, s. 59; W. Żarski-Zajdler, Ruch oporu w latach 1939–1944 na Białostocczyźnie. Referat materiałowy, mps, cz. I, s. 269, cz. II, s. 82, 101; Polski Czerwony Krzyż, Zarząd Główny, Biuro Informacji i Poszukiwań, pismo B. Inf.232997/P z 10.02.2010 r.; Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dora, Gedenkstätten Buchenwald. Direction Haus 2. 99427 Weimar[1]Buchenwald, pismo z 10.01.2012 r.

7 W. Monkiewicz, W potrzasku, „Kurier Poranny” z 1–3.06.1990 r.; Archiwum Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku, akta bez numeracji; Archiwum Państwowe w Białymstoku, SR 322/47; Muzeum Stutthof w Sztutowie, pismo l.dz. 3352/2785/76, 563 z 24 sierpnia 1976 r.; B. Rychlewski, Po dolinach i po wzgórzach… Monografia oddziału Jana Sadowskiego i Piotra Burdyna 1949 –1952, Warszawa 2008, s. 71.

Dodaj do zakładek Link.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *