Hellmann, Witold (1839 – 1910) (vel Hellman / Helman)
Na zachodnim wzgórzu Starego Cmentarza w Sejnach, w pobliżu kaplicy Suchockich, znajduje się stary, dobrze zachowany pomnik, otoczony dość wysokim żelaznym płotkiem z furtką, który zawsze zwracał uwagę Sejnian ze względu na znaczący napis:
WITOLD HELLMANN / ZMARŁ W 1910 R. PRZEŻYWSZY 71 LAT/ SŁUŻYŁ BOGU I OJCZYŹNIE / CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI.
Ważne stało się odkrycie, że Witold Hellmann był Powstańcem Styczniowym i w ten właśnie sposób służył swojej polskiej ojczyźnie. A to odkrycie zawdzięczamy Panu Jarosławowi Marczakowi, który napisał1: „Hellman Witold, ur. w 1839 roku w Sejnach. Walczył pod dowództwem Aleksandra Lenkiewicza „Landera”, Pawła Suzina i Konstantego Ramotowskiego „Wawra”. W czasie walki został ranny w obie ręce. Po zatrzymaniu został zesłany do rot aresztanckich. Karę odbywał w Niżnym Nowogrodzie. Potem przebywał na osiedleniu. Po powrocie wyemigrował do Ameryki. Zmarł prawdopodobnie przed 1919 rokiem. Został zweryfikowany pośmiertnie jako weteran powstania. Pensję weterańską pobierała wdowa Bronisława z Siekluckich, która zmarła 12 listopada 1924 roku”. Łącząc zatem podaną w powyższym opisie datę urodzenia z informacjami odczytanymi z pomnika można zapisać krótko:Hellmann Witold (1839 – 1910).
Na tej samej stronie czytamy także1: „Kazimierz Hellman, ur. w Sejnach. Należał do oddziału powstańczego, z którego dobrowolnie powrócił, jednak „nie okazał prawdziwej skruchy i dawał wykrętne zeznania”. Był podejrzany, że „przyjmował w buncie szczególny udział”. Na podstawie rozporządzenia Murawiewa z 18 grudnia 1863 roku został zesłany pod ścisły dozór policji do guberni kazańskiej. Do Jardynia przybył wraz żoną Aleksandrą 1 czerwca 1864 roku. Żona wkrótce wyjechała. Zmarł 22 lutego 1920 roku. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie. Został zweryfikowany pośmiertnie jako podporucznik weteran pod numerem porządkowym 658/1920.”
Zauważmy, że Witold i Kazimierz urodzili się w Sejnach i prawdopodobnie byli spokrewnieni. Penetrując internetowe zbiory różnych dokumentów, które dotyczą Powstania Styczniowego, znajdujemy tam potwierdzenie autentyczności cytowanych opisów. Musimy tylko zauważyć, że nazwisko Hellmann pisano tam różnie (Hellman2, Helman3, Helmand4), chociaż pisano o tych samych osobach.
Na stronach internetowych znajduje się obecnie wiele informacji, które dotyczą potomków Kazimierza Hellmanna. Aż do czwartego pokolenia można prześledzić ich losy i miejsca pobytu. Nic niestety nie wiemy o potomkach pochowanego w Sejnach Witolda Hellmanna. Liczymy bardzo na pomoc Czytelników w tej sprawie.
Opracowała Irena Kasperowicz-Ruka na podstawie podanych źródeł oraz napisów na cmentarnym nagrobku.
1Jarosław Marczak, Weterani powstania styczniowego z Suwalszczyzny, Rocznik Augustowsko-Suwalskie, Wydawca: Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe, przy współpracy z Archiwum Państwowym w Suwałkach i Muzeum Okręgowym w Suwałkach, Tom XIII, 2013, s.125. Adres internetowy: http://www.astn.pl/r2013/weterani.htm
2Hellman – Katalog Powstańców Styczniowych (okiem.pl)
3Helman – Katalog Powstańców Styczniowych (okiem.pl)
4Hellmand – Katalog Powstańców Styczniowych (okiem.pl)
Rok 2024
Na podstawie kontaktów mailowych z Rodziną Potomków Powstańca Styczniowego, Kazimierza Hellmanna, spoczywającego na Cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie, w mogile już zarejestrowanej jako GRÓB WETERANA dowiadujemy się, iż Witold Hellmann był starszym bratem Kazimierza Hellmanna. A z następującej kopii aktu ślubu wynika, iż Antonina Hellmann była starszą siostrą obu braci, Witolda i Kazimierza, Powstańców Styczniowych, syberyjskich zesłańców (por. https://jzi.org.pl/geneo/):
| Parafia | Sejny |
| Rok | 1866 |
| Akt | 6 |
| Data ślubu | 1866-02-11 |
| Imiona młodego | Tadeusz |
| Nazwisko młodego | Hejbowicz |
| Miejscowość młodego (parafia) | Janiszki Folwark |
| Miejsce urodzenia młodego | Urdomin |
| Stan cywilny młodego | kawaler |
| Wiek młodego | 33 |
| Imiona młodej | Antonina |
| Nazwisko panieńskie młodej | Hellman |
| Miejscowość młodej (parafia) | Sejny |
| Miejsce urodzenia młodej | Pińczów (gub. radomska) |
| Stan cywilny młodej | panna |
| Wiek młodej | 28 |
| Imię ojca młodego | Aleksander |
| Imię matki młodego | Michalina |
| Nazwisko panieńskie matki młodego | Muczyńska |
| Imię ojca młodej | Józef |
| Imię matki młodej | Ludwika |
| Nazwisko panieńskie matki młodej | Laskowska |
| Świadkowie | Bronisław Hellman (28) urzędnik Dyrekcji Szczegółowej, z Suwałk; złożył podpis Franciszek Syrewicz (32) sekretarz wojenny naczelnika, z Sejn; złożył podpis |
| Młody uwagi | złożył podpis; ojciec dziedzic Folwarku Janiszki |
| Młoda uwagi | przy rodzicach; złożyła podpis; ojciec lekarz powiatu sejneńskiego |
| Inne uwagi | 1 zapowiedź oraz ślub w kościele sejneńskim; dyspensa nr 234 od 2 zapowiedzi od Biskupa Diecezji augustowskiej z dn. 1866-02-11 |
| Ślubu udzielał | ks. Cyprian Woronowicz |
| Akt podpisał | ks. Cyprian Woronowicz |
| Księga | UMZ 1866 |
| Osoba indeksująca | Wioletta Ostrowska |
Zwróćmy uwagę na podany wyżej wiek Antoniny i Bronisława. W 1866 r. mieli po 28 lat. Z kontaktów mailowych z Rodziną Potomków Kazimierza Hellmanna wiemy, iż Bronisław był starszym bratem Witolda i Kazimierza. Czy zatem Antonina i Bronisław byli bliźniakami, czy to tylko brak dokładności w podanych latach życia?
Dzięki ogromnej wiedzy, wielkim umiejętnościom oraz życzliwej pomocy Pana Andrzeja Szczudło oraz Pani Justyny Stolarskiej zostało ustalone, że Antonina Heybowicz, z domu Hellmann, zmarła w Sejnach 28 września 1895 r. w wieku 64 lat, a jej mąż Tadeusz zmarł w Sejnach 20 stycznia 1898 r. w wieku 64 lat. Małżeństwo Antoniny i Tadeusza Heybowiczów miało troje dzieci: Władysława, Jadwigę oraz Marię. Pod adresem https://jzi.org.pl/geneo/ znajdujemy kopię aktu urodzenia syna Władysława:
| Parafia | Sejny |
| Rok | 1867 |
| Akt | 66 |
| Data Chrztu | 1867-03-30 |
| Miejscowość (parafia) | Sejny |
| Imiona | Władysław Michał Józef |
| Nazwisko | Hejbowicz |
| Płeć | Mężczyzna |
| Data urodzenia | 1867-03-28 |
| Imię ojca | Tadeusz |
| Nazwisko ojca | Hejbowicz |
| Wiek ojca | 35 |
| Imię matki | Antonina |
| Nazwisko matki | Helmann |
| Wiek matki | 29 |
| Chrzestni | Andrzej Weryko Teresa Weryko |
| Osoby zgłaszające/świadkowie/asysta | Jan Pawłowski (29) metra muzyki z Sejn; złożył podpis Jerzy Matukański (48) były wójt gminy Dumbel; złożył podpis |
| Ojciec | dzierżawca Folwarku Janiszki; złożył podpis |
| Akt podpisał | ks. Cyprian Woronowicz |
| Księga | Urodzenia 1864-1869 |
| Osoba indeksująca | Wioletta Ostrowska |
oraz starszej córki Jadwigi:
| Parafia | Sejny |
| Rok | 1869 |
| Imiona | Jadwiga |
| Nazwisko | Hejbowicz |
| Płeć | Kobieta |
| Uwagi | dopisek w spisie: akt nr 220 w 1882 |
| Księga | Urodzenia 1864-1869 |
| Osoba indeksująca | Wioletta Ostrowska |
Nie wiemy, kiedy zmarł i gdzie został pochowany Władysław Heybowicz. Wiemy natomiast, iż jego syn Adam Heybowicz, żyjący w latach 1902- 1984, zmarł w Londynie. Jego prochy spoczywają w grobie rodzinnym na sejneńskim Starym Cmentarzu.
Starsza córka Jadwiga, po mężu Dukalska, zmarła w Sejnach 5 czerwca 1958 r. i została pochowana na Starym Cmentarzu w grobie rodzinnym.
Maria, młodsza córka Antoniny i Tadeusza Heybowiczów, urodziła się w Sejnach 8 września 1870 r. i zmarła w Sejnach 6 lutego 1951 r. Została pochowana na Starym Cmentarzu w grobie rodzinnym.
W grobach rodziny Heybowiczów, położonych na wzgórzu sejneńskiego Starego Cmentarza, spoczywa Antonina Heybowicz, z domu Hellmann, jej mąż Tadeusz, ich dwie córki, Jadwiga i Maria, a także ich wnuk, Adam Heybowicz. Z relacji Rodziny Potomków Kazimierza Hellmanna wiemy, iż Witold nie miał dzieci. Rozumiemy teraz, dlaczego mogiła Witolda Hellmanna znajduje się w pobliżu grobów rodziny Heybowiczów.
Witold Hellmann został pochowany w pobliżu mogiły swojej starszej siostry Antoniny. Być może jego pochówkiem w 1910 r. zajmowały się siostrzenice, Jadwiga i Maria, które później, w roku 1951 i 1958 zostały także pochowane na wzgórzu sejneńskiego Starego Cmentarza w grobach rodziny Heybowiczów.
Na podstawie art.3 ust. 11 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r. o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski (Dz. U. z 2018 r., poz. 2529) Prezes Instytutu Pamięci Narodowej poinformował, że mogiła Witolda Hellmana, pochowanego na Starym Cmentarzu Parafialnym w Sejnach, została wpisana do centralnej ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski. Tabliczka z napisem GRÓB WETERANA WALK O WOLNOŚC I NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI z racji nieobecności nie mogła zostać wręczona rodzinie przez prof. dr hab. Piotra Kardelę, Dyrektora oddziału IPN w Białymstoku oraz przez dr Jarosława Schabieńskiego, Naczelnika Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN dnia 23 sierpnia 2021 r., w trakcie uroczystości osłaniania w Sejnach tablicy poświęconej pamięci Tadeusza Katelbacha. Została przyklejona do pomnika Witolda Hellmana już po uroczystości przez Przedstawiciela IPN z Białegostoku.